نوع فایل : Word

هنر خوشنویسی و خط

خلاصه:آشنائي كوتاهي درباره خوشنويسي درايران واهميت آن، شرح حال و آثار "ياقوت مستعصص" از بزرگان عهدالمستعصم بالله خليفه عباسي (640-654 ه.)، معرفي بيست‌وشش اثروي كه در كتابخانه‌ها وموزه‌ها ويا مجموعه‌هاي خصوصي موجود است. 

ياقوت مستعصمي و هنر خوشنويسي 
دكتر بديع الله دبيري نژاد استاديار دانشگاه اصفهان 
هنر خوشنويسي يكي از هنرهاي برجسته ي ايراني است كه در گذشته با پيدايش و كوشش هنرمندان خوشنويس همواره راه پيشرفت و تكامل را پيموده است. بررسيها و پژوهشهاي تازه نشان ميدهد كه در عصر تكنيك فضا نه تنها هنر خوشنويسي پيشرفتي نكرده،بلكه دچار گونه يي واگشت و پس افتادگي گرديده است و ديگر مردم آنطور كه بايد دوستار فراگرفتن خوشنويسي و خواستار زيباييهاي اين هنر نميباشند و يا دست كم روي كار آمدن افزار و ماشينهاي جديد نگارش توجه باين هنر را از ميان برداشته است. هنر خوشنويسي و حس خط از ديرباز مورد توجه بود و كار كسانيكه در خوشنويسي كوششي بكار نميبردند مورد نكوهش واقع ميشد،چنانكه نورالدين عبدالرحمن جامي ضمن سفارش خوب و خوش نوشتن بناپسندي كار بد خطاطان نيز اشاره كرده و گويد: 
حرفي كه بخط بد نويسي 
در وي همه عيب خودنويسي 
در خوبي خط اگر نكوشي 
از بهر خدا نه تيز هوشي 
اهميت خط خوش باندازه يي بود كه آنرا نصف علم ميدانستند و ميگفتند «الخط نصف العلم». توجه و عنايت بزرگان و دانشمندان روزگار گذشته بخط فراوان بود و درباره ي آن سخنها گفته و چيزها نوشته اند. از جمله شاعر معروف اصفهاني صائب شيرين سخن ديدن خط خوش را بهتر و بالاتر از خوانندگان گفتارهاي سودمند ميداند كه آن خط خوش گويا و نمايانگر آنهاست. 
چشم در صنع الهي بازكن لب را ببند 
بهتر از خواندن بود ديدن خط استادرا 
شاعر ديگري گويد: 
خط خوب اي برادر دلپذير است 
چو روح اندر تن برنا و پير است 
اگر منعم بود آرايش اوست 
و گر درويش او را دستگير است 
با توجه باهميتي كه پيشينيان ما بخوشنويسي ميداده اند و كم مهري ناگفتني كه امروز نسبت باين هنر موجود است زود باشد كه اين هنر از جرگه هنرهاي زيباي ما رخت بربندد و بديدار نيستي رهسپار گردد و ارزه و شكستي جبران ناپذير بر پيكر زبان و مليت و ادبيات و هنرهاي ظريفه ما وارد شود. «پيشرفت1و ترقي هر ملتي با ترويج علم و هنر نسبت مستقيم دارد كه آن نيز در نوبه ي خود مربوط بگفتار و كتاب است از اينرو بايد رهبران قوم براي سوق دادن ملت براه ترقي و تعادلي توجه ي كامل بزبان و خط ايراني بنمايند. جاي بسي خوشوقتي است كه در پهنه ي سرزمين وسيع ما افرادي از گذشته تا بامروز به خوشنويسي توجهي كافي داشته اند و همواره به ترجمه‌هاي كارنامه ي خطّاطان و خوشنويسان پرداخته اند و دست به تأليفات و تصنيفات سودمند و تذكره‌هاي مفيد زده اند كه ميتوان افرادي نظير ميرزا مهديخان سنگلاخ مؤلف تذكره الخطّاطين2و دانشمند بزرگ حاجي ميرزا عبدالمحمد خان مؤدب السلطان ايراني،مدير چهره نماي مصر و تذكره ي خوشنويسان غلام محمد هفت قلمي دهلوي3و علي راهجيري مؤلف تذكره ي خوشنويسان معاصر،و ابوالقاسم رفيعي مهرآبادي مؤلف خط خطّاطان و تذكره ي خوشنويسان ميرزا هدايت الله لسان الملك سپهر و خط و خطاطان تأليف ميرزا حبيب اصفهاني و خط و سواد مجنون بن محمود رفيعي را نام برد. و همچنين توجهات استاد بزرگوار دكتر مهدي بياني كه از اجلّه ي فضلا و علما و خوشنويسان ايرانست و همواره به فراهم آوردن آثار خوشنويسان و خطاطان ايراني و اسلامي توجه داشته اند و با گردآوري نمونه‌هاي خطوط خوش كتابخانه ي سلطنتي مجموعه‌هاي سودمند به يادگار گذاشته اند در خور تحسين فراوان است. ظهور ابو علي محمد بن علي بن حسين بن مقله4در قرن چهارم هجري و شاگردان او نظير: اسماعيل بن حمّاد جوهري مؤلف صحاح اللغه،محمد بن اسماعيل بغدادي،ابواسحق ابراهيم بن هلال صابي مؤلف كتاب التّاح و شمس المعالي قابوس بن و شمگير و بالاخص برادرش ابوعبدالله حسن بن علي بن مقله و پيدايش و اختراع اقلام گوناگون در اين عصر و ظهور ابوالحسن علاءالدين علي بن هلال مشهور به ابن بوّاب ملقب به قبله الكتاب در قرن پنجم هجري و شاگردان و پيروان شيوه ي كتابت او نظير محمد بن موسي بن علي شافعي،ابوالحسن مهاربن مرزويه ديلمي شاعر،ابو يوسف محمد بن اسماعيل گلپايگاني،ابوالفضل خازن،اسعد بن ابوالمعالي كاتب مصري،محمود كاتب،تاج الدين كاتب و بسياري ديگر در ترويج هنر خوشنويسي با تأليفات و تصنيفات فراواني كه در مورد قواعد خط و شيوه ي نگارش آن و نوع قلم و خط آن فراهم آورده اند هنر خوشنويسي پيشرفتهايي كرده كه جا دارد در فرصت ديگر در پيرامون هر يك از آنان مفصلاً سخن گفته شود. با آشنايي كوتاهي كه درباره ي خوشنويسي و اهميت آن در ايران بدست آمد اينك بشرح حال و آثار برجسته ي ياقوت مستعصمي كه از بزرگان و خوشنويسان بنام است ميپردازيم: پس از ابن مقله و ابن بواب،ياقوت معروفترين خوشنويسان است كه با ظهور وي ساير خوشنويسان جلوه يي نكرده اند. جمال الدين ابوالمجد ياقوت بن عبدالله مستعصمي كه بعدها بوي لقب قبله الكتاب دادند از نوادر و نوابغ قرن هفتم است. وي مردي اديب و عالم و فاضل و شاعر بوده است و يكي ازفضلا در حقش گويد: «اول من نقل الخط الكوفي الي الطريقه العراقيه ابن مقله ثم جاء ابن بواب وزاد في تعريب الخط و ابداعه ثم جاء ياقوت المستعصمي الخطاط و ختم في الخط و اكمله و ادرج في هذا البيت جميع قوانينه». ياقوت پايه ي خط را بجايي رسانيد كه قبل از وي كسي بآن نزديك نشده بود. از اينرو او را مستعصمي گفته اند كه وي غلامي بود از بردگان المستعصم بالله سي و هفتمين و آخرين خليفه بني عباس (640-656) كه در دارالخلافه به تربيت وي پرداخته بود و بهمين وجه ياقوت خود را منتسب به «مستعصم» كرده پيوسته در رقمها خود را «مستعصمي» ياد كرده است...